การเกิดจันทรุปราคา
ปรากฏการณ์จันทรุปราคา (Lunar Eclipse) เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์เต็มดวง จะเกิดขึ้นในเวลากลางคืน เมื่อเรามองไปบนท้องฟ้า เราจะเห็นดวงจันทร์สีแดงอมน้ำตาลที่มีลักษณะกลมโตและใหญ่กว่าปกติ หรือที่เราเรียกกันว่า “ดวงจันทร์สีเลือด”
ปรากฏการณ์จันทรุปราคาเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดจากดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์ โคจรมาเรียงตัวอยู่ในแนวระนาบเดียวกัน ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นไม่บ่อยนัก โดยการเรียงอยู่ระนาบเดียวกัน ต้องเป็นช่วงที่ดวงจันทร์เต็มดวง (ขึ้น 15 ค่ำ) เท่านั้น ปรากฏการณ์นี้เกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์มีการโคจรเข้าไปในเงาของโลก การที่ดวงจันทร์โคจรเข้าไปในเงาโลก จะทำให้ดวงจันทร์เกิดการเว้าแหว่ง และหากดวงจันทร์เคลื่อนที่เข้าไปในเงามืดของโลกพอดี จะทำให้เรามองเห็นดวงจันทร์มีลักษณะกลมโตและมีสีน้ำตาลอมแดง เรียกว่า จันทรุปราคาเต็มดวง
เงาโลกแบ่งออกเป็น 2 ส่วนด้วยกัน ได้แก่
- เงาส่วนที่เป็นเงามืด (Umbra Shadow) เป็นเงาส่วนที่มืดที่สุด ซึ่งเกิดขึ้นในบริเวณที่อยู่ตรงกับดวงจันทร์
- เงาส่วนที่เป็นเงามัว (Penumbra Shadow) เป็นเงาส่วนที่ยังมีแสงสลัว โดยเงามัวนี้จะอยู่รอบ ๆ เงามืดอีกที
ชนิดของจันทรุปราคา
จันทรุปราคาสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ชนิด คือ
- จันทรุปราคาเงามัว (Penumbra Eclipse) จะเกิดขึ้นในส่วนเงามัว เมื่อดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเงามัวของโลก แต่จันทรุปราคาลักษณะนี้เราจะสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงได้ยาก
- จันทรุปราคาบางส่วน (Partial Eclipse) จะเกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเงามืด เราจะสามารถเห็นจันทรุปราคาได้บางส่วนเนื่องจากถูกเงามืดของโลกบดบังไป ดังนั้น ดวงจันทร์ที่เราเห็นจึงมีลักษณะเว้าแหว่ง
- จันทรุปราคาเต็มดวง (Total Eclipse) จะเกิดขึ้นเมื่อดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเงามืดของโลก โดยดวงจันทร์ทั้งดวงจะซ้อนทับกับเงามืดพอดี
การเกิดปรากฏการณ์จันทรุปราคาจะเริ่มจากการเกิดเงามัวก่อน เราจะเห็นดวงจันทร์มีลักษณะเว้าแหว่ง หรือที่เรียกว่าปรากฏการณ์จันทรุปราคาบางส่วน และดวงจันทร์จะเริ่มเคลื่อนที่เข้าสู่เงามืดของโลกจนกระทั่งครบทั้งดวง เรียกว่า ปรากฏการณ์จันทรุปราคาเต็มดวง ซึ่งโดยทั่วไปการเกิดจันทรุปราคาเต็มดวง (Total Lunar Eclipse) จะเกิดขึ้นเพียง 1-2 ชั่วโมงเท่านั้น
เราจะไม่พบปรากฏการณ์จันทรุปราคาในทุกเดือนที่มีดวงจันทร์เต็มดวง เพราะการที่ดวงอาทิตย์ โลก ดวงจันทร์ อยู่ในระนาบเดียวกันเป็นสิ่งที่ยากมาก ดวงจันทร์มีแนวโคจรรอบโลกที่ 5 องศา และโลกก็มีแนวโคจรรอบดวงอาทิตย์เป็นของตัวเอง ดังนั้น การที่ทั้งสองจะโคจรมาอยู่ในระนาบเดียวกัน และองศาของดวงจันทร์ตรงกับโลกพอดีจึงเป็นสิ่งที่ยากมาก
เพราะเหตุใดดวงจันทร์จึงเป็นสีเลือด ?
การที่เรามองเห็นดวงจันทร์เป็นสีเลือดในคืนที่เกิดปรากฏการณ์จันทรุปราคา เป็นเพราะแสงจากดวงอาทิตย์ประกอบไปด้วย แสงคลื่นสั้นและแสงคลื่นยาว แสงคลื่นสั้น เช่น แสงสีม่วง แสงสีน้ำเงิน จะมีการกระเจิงของแสงหรือสะท้อนกลับหมดก่อนที่พวกมันจะเดินทางมาถึงผิวโลก ส่วนแสงคลื่นยาว เช่น แสงสีแดง และแสงสีส้ม จะสามารถเดินทางผ่านชั้นบรรยากาศของโลกเข้ามาได้ และเกิดการหักเหของแสงก่อนจะเดินทางไปยังพื้นผิวของดวงจันทร์ ทำให้เราเห็นดวงจันทร์เป็นสีแดงอมน้ำตาลคล้ายกับสีเลือดนั่นเอง
แต่ละสถานที่บนโลกของเราสามารถมองเห็นปรากฏการณ์จันทรุปราคาได้แตกต่างกันไป รวมถึงเวลาที่มองเห็นได้ด้วย บางครั้งซีกโลกที่เป็นตอนกลางคืนในวันที่เกิดปรากฏการณ์นี้อาจจะเห็นทั้งเต็มดวงหรืออาจจะเห็นเพียงแค่ครึ่งซีก ขณะที่ซีกโลกที่เป็นตอนกลางวันอาจจะไม่สามารถเห็นปรากฏการณ์นี้ได้เลย ขึ้นอยู่กับที่ตั้งหรือตำแหน่งของสถานที่นั้น ๆ บนโลก
ปรากฏการณ์จันทรุปราคา เราสามารถเห็นได้บ่อยครั้งกว่าปรากฏการณ์สุริยุปราคา เฉลี่ยแล้วจะเกิดให้เห็นได้ทุก ๆ 2 ปี ซึ่งนักดาราศาสตร์สามารถพยากรณ์ล่วงหน้าได้ว่าปรากฏการณ์นี้จะเกิดขึ้นในช่วงวันไหนบ้าง ดังนั้น หากอยากจะชมปรากฏการณ์จันทรุปราคาสักครั้งในชีวิต สามารถตรวจสอบวันเวลาการเกิดได้จากเว็บไซต์ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องนะคะ เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่ห้ามพลาดกันเลยทีเดียวค่ะ
ลักษณะของดวงจันทร์เมื่อเกิดจันทรุปราคาเต็มดวง
เมื่อเกิดจันทรุปราคาเต็มดวง ดวงจันทร์ไม่ได้หายไปจนมืดทั้งดวง แต่จะเห็นเป็นสีแดงอิฐ เนื่องจากมีการหักเหของแสงอาทิตย์เมื่อส่องผ่านชั้นบรรยากาศของโลก สีของดวงจันทร์เมื่อเกิดจันทรุปราคาแต่ละครั้งจะไม่เหมือนกัน แบ่งออกได้เป็น 5 ระดับ ดังนี้
ระดับ 0 ดวงจันทร์มืดจนแทบมองไม่เห็น
ระดับ 1 ดวงจันทร์มืด เห็นเป็นสีเทาหรือสีน้ำตาลแต่มองไม่เห็นรายละเอียด ลักษณะพื้นผิวของดวงจันทร์
ระดับ 2 ดวงจันทร์มีสีแดงเข้มบริเวณด้านในของเงามืด และมีสีเหลืองสว่างบริเวณด้านนอกของเงามืด
ระดับ 3 ดวงจันทร์มีสีแดงอิฐและมีสีเหลืองสว่างบริเวณขอบของเงามืด
ระดับ 4 ดวงจันทร์สว่างสีทองแดงหรือสีส้ม ด้านขอบของเงาสว่างมาก
ปัจจัยในการเกิดจันทรุปราคา
จันทรุปราคาไม่ได้เกิดขึ้นบ่อยๆ เนื่องจากระนาบการโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์และระนาบการโคจรของดวงจันทร์รอบโลกทำมุมกัน 5 องศา ในการเกิดจันทรุปราคา ดวงจันทร์จะต้องอยู่บริเวณจุดตัดของระนาบวงโคจรทั้งสอง และต้องอยู่ใกล้จุดตัดนั้นมาก จึงจะเกิดจันทรุปราคาเต็มดวงหรือจันทรุปราคาบางส่วนได้
ระยะห่างระหว่างโลกและดวงจันทร์มีผลต่อความเข้มของจันทรุปราคาด้วย นอกจากนี้ หากดวงจันทร์อยู่ในตำแหน่งที่ห่างจากโลกมากที่สุด (apogee) จะทำให้ระยะเวลาในการเกิดจันทรุปราคานานขึ้น ด้วยเหตุผล 2 ประการ คือ
1 ดวงจันทร์จะเคลื่อนที่อย่างช้าๆ เพราะตำแหน่งนี้เป็นตำแหน่งที่ดวงจันทร์เคลื่อนที่ช้าที่สุดตลอดการโคจรรอบโลก
2 ดวงจันทร์ที่มองเห็นจากโลกจะมีขนาดเล็ก จะเคลื่อนที่ผ่านเงาของโลกไปทีละน้อย ทำให้อยู่ในเงามืดนานขึ้น
ในทุกๆ ปีจะมีจันทรุปราคาเกิดขึ้นอย่างน้อยปีละ 2 ครั้ง หากเก็บสถิติการเกิดจันทรุปราคาแล้ว จะสามารถทำนายวันเวลาในการเกิดจันทรุปราคาครั้งต่อไปได้
การสังเกตจันทรุปราคาแตกต่างจากสุริยุปราคา จันทรุปราคาส่วนใหญ่จะสามารถสังเกตได้จากบริเวณใดๆ บนโลกที่อยู่ในช่วงเวลากลางคืนขณะนั้น ขณะที่สุริยุปราคาจะสามารถสังเกตได้เพียงบริเวณเล็กๆ เท่านั้น
หากขึ้นไปยืนอยู่บนพื้นผิวของดวงจันทร์ขณะที่เกิดจันทรุปราคาบนโลก ก็จะสามารถเห็นการเกิดสุริยุปราคาบนดวงจันทร์ได้ในเวลาเดียวกัน ทั้งนี้ เนื่องจากการที่โลกกำลังบังดวงอาทิตย์อยู่ในเวลานั้น
